De betekenis van het beeld ‘De Wanhoop van Meensel-Kiezegem’

Onlangs kregen we deze vraag van de heer Huvaere: “Reeds 3 maal was ik in Neuengamme en ken de geschiedenis van het kamp vrij goed. Het monument van Meensel-Kiezelgem is voor mij een pracht van een monument. Via een vriendin wist ik te horen wat men allemaal probeerde uit te brengen in dit beeld: ronduit, prachtig weergegeven. Maar helaas wist deze dame niet alle weergaven te tonen of te benoemen. Daarom deze vraag naar jullie toe: Wat zijn de verschillende betekenissen van het beeld ‘De Wanhoop van Meensel-Kiezegem’?”

Onze ere-voorzitter Guido Hendrickx bracht hierover soelaas.

HET HERINNERINGSBEELD DE WANHOOP VAN MEENSEL-KIEZEGEM OPGERICHT IN HET GEWEZEN CONCENTRATIEKAMP NEUENGAMME (HAMBURG)

De betekenissen in het beeld weergegeven is zoeken en graven in de lawines van negatieve emoties die de achtergebleven moeders en geliefden als oorlogsleed moesten verwerken. Omwille van de vernederende aanhouding van man-lief binnen het gezin, onder het oog van de kinderen, de verbijsterende afvoering naar de toenmalige SS-controles, de opsluiting als gijzelaars zonder enige vorm van proces en juridische bijstand, in de overvolle gevangenissen met totale afzonderingsmaatregelen, de deportatie naar onbekende oorden…

Dat alles dreef de oorlogsgruwel ten top waarbij de menselijke mogelijkheden gefnuikt werden en uitgroeiden tot een eindeloos bewustzijn van getekend leven.

Vooraf dus beter de noodzaak preciseren die wij als nazaten en rechtstreekse getuigen hebben ondervonden, om een blijvende gedenkenis op te richten op de ongekende onheilsplek waar de menselijke waardigheid van de slachtoffers “verswunden “ werd in “Nacht und Nebel”.

Voor een correcte begripsvorming van het oorlogsdrama over de voormalige gemeente Meensel-Kiezegem,de oorlogsslachtoffers zelf, alsook de getroffen families werden door ons, in het KZ-Neuengamme filmopnamen gepland onder de titel “Docudrama Meensel-Kiezegem44”.

In eerste instantie betrof het slechts enkele buitenopnames van het kamp Neuengamme. Wegens de jaarlijkse wintersluiting van het toeristisch seizoen was er geen toegang meer voor de overige nog bestaande locaties van het kamp. Geen” pottenkijkers” dus. Geen interne beelden. Om over de meest recente gegevens van toen ( 1996 – 1997) ter plekke te kunnen beschikken, werden er afspraken gemaakt over onze terugkeer tijdens de volgende zomerperiode. Het werd een harde confrontatie met de verantwoordelijke beambten en beheerders van KZ Neuengamme die, schijnbaar met twijfel, het relaas over de deportaties te horen kregen: Meensel-Kiezegem uit België…nooit van gehoord. Ook de slachtoffers waren op dàt moment nog de grote onbekenden voor onze Duitse vrienden.

Oktaaf Duerinckx als regisseur van de film, Rene Cauwbergs als besbestuurslid en ikzelf, Guido Hendrickx, als voorzitter van de Filmgroep, konden enkel bevestigen dat we met sprekende cijfers, namen van slachtoffers en data van sommige overlijdens ons bekend , zouden terugkeren. Immers intussen was er in onze groep een idee gerijpt: Meensel-Kiezegem moet hier in het
KZ Neuengamme een publiekelijk aandenken krijgen, onder welke vorm dan ook, omdat er terloops sprake kwam van een internationaal getinte tentoonstelling in de voormalige kamptuin.

Ondertussen werd ook de Cultuurraad en de aanverwante bijhorende diensten van de Bondsrepubliek en de Senaat van de Vrije en Hansestad Hamburg ingelicht en uitgenodigd, om bij gelegenheid van de derde confrontatie ter plekke, kennis te nemen van het totaal project van de Stichting Meensel-Kiezegem 44. Het werd een lange weg met obstakels: enerzijds de laatste sets draaien van documentaire film Docudrama en het technisch inblikken en anderzijds een mogelijke herdenkingssteen in het KZ Neuengamme oprichten.

Deze emotioneel geladen vergadering mondde uit in een totale aanvaarding van de opties die door de Stichting Meensel-Kiezegem 44 werden voorgesteld,en bovenal de acceptatie voor het plaatsen van een gedenkenis op de meest geschikte plaats in de kamptuin. Als kers op de taart, op eenvoudig verzoek, kregen we terbeschikking aangeboden een uitgelezen deel van het archief uit de beschikbare fotoverzameling van het kamp. Immers er waren bovendien plannen gegroeid om een Vredemuseum op te richten in onze eigen fusiegemeente Tielt-Winge.

De oprichting van de herdenkingssite in het kamp, werd afhankelijk gesteld van de goedkeuring die de officiële instanties, zeg maar in hoofde de Cultuurraad van de stad Hamburg. Onze onbaatzuchtige en loyale strijd tegen de vergetelheid werd waardig onthaald en toegevoegd aan de toekomst van de herinnering aan de misdaden en het uitroeiingsprogramma van de Nazi’s.
Met wat lobbywerk van onze toenmalige burgemeester Mevrouw Chris De Saever-Cleuren kon de Stichting Meensel-Kiezegem44 de kunstenares May Claerhout aanspreken voor het ontwerp en de realistie van een bronzen beeld. De Kunstgieterij Storms zou de uitvoering verzekeren.

Gelukkig fungeerde May Claerhout op dat ogenblik als onze internationale Ambassadeur voor Kunst en Cultuur in het buitenland. In deze functie was zij geen onbekende voor de Cultuurraad van de Vrije en Hansestad Hamburg en de Duitse Bondsregering, wat een positieve ondersteuning betekende bij de voorlegging van het kunstproject.

May Claerhout hebben we meermaals in haar werkplaats bezocht.Meestal op verzoek. Zij wilde zich immer “inleven” in de gevoelswereld van de getroffen moeders, de vrouwen zonder hoop. Mijn deeltijdse beroepsbezigheid inzake bankrelaties had mij vertrouwensvol in een uitmuntende positie gebracht met de meeste van de getroffenen. Godzijdank jarenlang zeer begripvol gehouden. Ontelbare momenten met beklemmende onzekerheden beleefd waarmee de getroffenen worstelden, over het waarom en het hoe-het-verder- moest Ik kon deze gevoelsgeladen situaties als voorbereidende suggesties doorspelen aan May. Ook bij haar scheen het geen onoverkomelijke opdracht te worden toen ze haar visie en probleem aankaartte met de ultieme vraag”
Wat wil je zien? Wat moet het beeld tenslotte tonen?Welke boodschap moet geconcretiseerd worden? Dat werd contractueel vastgelegd tussen de betrokken partijen Storms als bronsgieter, May Claerhout als ontwerpster en ikzelf als opdrachtgever, tevens borgstaande voor het financiële luik.

Ik formuleerde als volgt haar opdracht:

Het beeld van de vrouw moet in wezen uitstraling tonen van:

  • het berustend omarmen van haar eigen vlees en bloedgeworden kind ,waarmee ze een leven in
    moest zonder vaderlijke steun, in een huis dat nooit nog “de thuis” van weleer zou worden.
  • ondanks de overmacht van verklikkers, de bevrijding van het waanzinnige oorlogsgeweld dat haar
    leven op een dood spoor zonder toekomst heeft gezet. Daadwerkelijk beseffen:ik ben weduwe
  • de innerlijke doordrongenheid van de last van een kindvriendelijk gevoel waarmee ze met twijfel
    en tegenzin een ander levenskant op moet, als alleenstaande weduwe met een weeskind of
    weeskinderen als levensgezel(len)
  • haar lafhartige grijns tegenover een geweldadige wereld, volgepompt met respectloze dwang
  • de zekerheid te weten, dat haar leven zal beheerst worden in verscheurde liefde en de grote
    onbekende in de jonge kinderlevens uit haar gezin, zal de ontbrekende vaderliefde zijn..
  • nooit begrijpend dat zij het droeve lot zal delen met miljoenen, ontelbaren met gebroken liefde.
  • wanhopig met de brok in de keel, vluchtend uit een niet besefte werkelijkheid.
  • een blik naar eindeloze dagen van eenzame wanhoop.

Het uitdagend bovenlijf getuigt van de herinnering aan het moedig verzet dat werd gepleegd. Onvervaard gedrag tegenover een agressief bezettingsleger.

Het zware hoofd doet ons denken aan de komende zorgen tot levensbehoud van haar gezin.

De gestrekte arm in de hoogte is het draagvlak van een dubbele betekenis.

  1. Daarin moet je zien de schim van een gebroken geweer met de betekenisvan een vredeswens.
    Laat ons de wapens omsmeden tot ploegscharen
    en de samenhorigheid en broederlijkheid nastreven.
  2. Een twintigtal joodse kinderen in de Bullerhuser Damm-gevangenis in Hamburg welke vanuit Auschwitz werden overgebracht, om onder wetenschappelijk toezicht de evolutie dagdagelijks te kunnen volgen van de hun toegebrachte besmettelijke ziekten zoals typhus e.d.
    Dagelijks werden zij in dergelijke positie gedwongen gecontroleerd en per slot van rekening opgehangen en vernietigd tijdens de laatste militaire operaties bij de bevrijding van Hamburg.
  3. Een meesterwerk is het vingerwerk van de gespreide en grijpende hand naar het opvallend zwaar uitgevallen vrouwenhoofd van het beeldhouwerk. Een houding die getuigt van de grenzeloze pijn en de doodsbenauwde aanblik van de bloedige neerslag van het menselijk verzet tegen de oorlogsgruwel die geen grenzen kende of kent.

Uiteindelijk hebben de kunsthanden van May Claerhout van dit alles een echte relikwie gemaakt met als betrachtend resultaat: tolerant blijven herinneren aan rechteloosheid, verzet en deportaties.

De kroon op het werk is het eerbetoon dat aan de bevolking van onze gekwetste dorpsgemeenschap
moet voorbehouden blijven. De drie executies, zondere enige vorm van proces, uitgevoerd tijdens de- met-Duitse-punklicheit-uitgevoerde razia van 11 augustus 1944 én de brutale aanhoudingsactiviteiten door eveneens gemaskerde personen, heeft niet alleen de plaatselijke geschiedenis getekend, maar evenzeer de achtergebleven getroffenen vooral in de bloedlijnen getraumatiseerd.

Op het herdenkingsmonument op de grafkelder van de gedeporteerden te Kiezegem is vanaf het eerste moment een veelzeggende tekst als ’t ware een herinneringsgebed aangebracht:

Gij die hier langs gaat
Gedenk ons aller offerdaad.

Tot in de verste consequenties moeten we tolerant blijven handelen en wandelen:
“ Nooit vergeten, vergeven wél”.

Gedaan op 1 januari 2016 te Meensel Kiezegem

Guido Hendrickx
Ere-Voorzitter van de Stichting Meensel-Kiezegem ’44

Plaats een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.